Από την Δρ. Βασιλική Παναγιωτοπούλου

Σύμβουλο Φιλολόγων Νομού Κυκλάδων

AgiosGeorgios 2Τα κείμενα προέρχονται από το δίτομο έργο της «Η μαγεία των χρωμάτων στην Ελληνική παράδοση, Τόμος Α, «Χρώματα Λαϊκής Λατρείας», 4ο Κεφάλαιο, , σελίδες 193,194, 213, 235 και «Δημοτικά τραγούδια χρωματοστεφανωμένα», Τόμος Β, 8ο Κεφάλαιο, σελίδες 440-442. Επιμέλεια Μαρία Βρουλίτη, Φιλόλογος, Στιχουργός, Αθήνα 2010.

Η γιορτή του Άη- Γιώργη μέσ΄ του Μαγιού τις ευωδιές, τ' Απρίλη τα λουλούδια, θεωρείται από τον λαό μας αρχή του καλοκαιριού. Σε πολλά μέρη της πατρίδας μας τα κορίτσια πηγαίνουν αχάραγα ακόμη στα ποτάμια, κόβουν από τις όχθες πρασινάδα και " πρασινίζουνε την πόρτα", όπως λένε, σχηματίζουν δηλαδή σταυρό με πρασινάδες στην εξώπορτα του σπιτιού για να είναι όλοι στην οικογένεια ακμαίοι, θαλλεροί και σφριγηλοί.Στις κτηνοτροφικές περιοχές στην είσοδο του μαντριού φτιάχνουν το σταυρό από μαυράγκαθο και κόκκινα τσέφλια από αυγά της Πασχαλιάς, που έχουν εξαιρετικά μαγική δύναμη-για να διώχνουν τις μάγισσες και προστατεύουν το σπίτι και τα ζώα από τα μάγια, το μάτιασμα και τις επίβουλες δυνάμεις.

 

Στην Αρκαδία άσπρο αρνί σφάζουν τ' Άη- Γιωργιού - επιβίωση αρχαίων θυσιών προσφοράς ευχαριστήριας, ικετήριας κ από τους ανθρώπους από τα αγαθά που με κόπο απέκλτησε, γιατί τότε έχουν αξία, σε μια υπέρτατη δύναμη, που κυβερνά το πεπρωμένο μας, ικετεύοντάς την για τη διατήρηση της ευτυχίας μας

 

«Τ' 'Αη- Γιωργιού βοσκάγαμε τα πρόβατα πρωί- πρωί και κατά τις δέκα η ώρα τα κλείναμε μέσα. Πιάναμε ένα κάτασπρο αρνί που το λέγαμε αηγιωργίτη του στολίζαμε το κεφάλι με στεφάνι από αγριολολούλουδα, κόκκινες παπαρούνες και άσπρες μαργαρίτες για του Άη- Γιώργη τη χαρά. Το σφάζαμε και με το αίμα του σταυρώναμε την πόρτα του μαντριού και τα μάγουλα των παιδιών για νά ειναι κόκκινα».

 

- Εδώ απεικονίζεται η έντονα ριζωμένη στη συνείδηση του λαού μας αντίληψη πως «τα όμοια με τα όμοια θεραπεύονται»,( similia similibus curantur)

 

 Το ψήναμε σε φωτιά με σκίνα για να γίνει το κρέας νόστιμο. Τρώγαμε και γλεντάγαμε όλη μέρα.

 

Τ' απόγεμα φτιάχναμε κούνιες σε μεγάλα καταπράσινα δέντρα, κυρίως καρυδιές, γιατί το καρύδι έχει μέσα του ζωή, ζυγιζόμαστε και οι λεβέντες τραγουδάγανε :

 

Κουνήσετε τις όμορφες, κουνήσετε τις άσπρες,

 

κουνήσετε τις λεμονιές, που 'ναι ανθούς γεμάτες!

 

στην αντίληψη του λαού μας η κούνια συνδέεται με την πίστη πως με τη μαγική της ενέργεια προστατεύει τους ανθρώπους από τους κακοποιούς δαίμονες που απειλητικά εμφανίζονται στη ζωή τους, ιδιαίτερα όταν διακρίνονται για τα χαρ΄πισματά τους. Αποτελεί επιβίωση του εθίμου της αιώρας των Αθηναίων παρθένων στα Ανθεστήρια, γιορτή που γιορταζόταν στην αρχαία Αθήνα στις αρχές της Άνοιξης και συνοδευόταν από άσμα ονομαζόμενο «αλήτις», από το ρήμα αλώμαι, που σημαίνει περιπλανιέμαι.το κούνημα αυτό καθ' εαυτό δηλώνει τον εξαγνισμό που αντικατέστησε, που αντικατέστησε τις αιματηρές θυσίες ανθρώπων ή ζώων. Είναι ο εξαγνισμός με τον αέρα, αντίστοιχος του εξαγνισμού με το νερό ή τη φωτιά σε άλλες βακχικές γιορτές. Εμπνεόμενα από τις ίδιες αντιλήψειας και ανάλογα με με την ελληνική αιώρα είναι τα oscila των αρχαίων Ρωμαίων.Δεν είναι απλό παιχνίδι για ψυχαγωγία, αλλά έθιμο με ευετηρικό χαρακτήρα που σκοπό έχει την ευφορία της γης, την υγεία αυτών που κουνιούνται και συμβολικά για τις κοπελιές αποτελεί προμήνυμα γονιμότητας.

 

 Όσοι είχανε άσπρα γερά άλογα, βάνανε στοιχήματα και τρέχανε. Κείνος πό 'βγαινε πρώτος έπαιρνε για βραβείο ένα άσπρο κριάρι, ο δεύτερος άσπρο αρνί και ο τρίτος άσπρα ( λεφτά ). Οι αγώνες των παλληκαριών πάνω σε άσπρα άλογα αποτελούν επιβίωση του λαμπρότατου Άη-Γιώργη που η μεγαλόπρεπη Παρουσία Του τόσο υπέροχα καθρεφτίζεται στο παρακάτω Αρκαδικό τραγούδι.

 

Ο Άη-Γιώργης είναι ο πιο αγαπητός άγιος του λαού μας και το όνομα συνδέθηκε με αρχαιότατους θρύλους. Καταγόταν από αρχοντική γενιά της Παλαιστίνης και υπηρέτησε σαν αξιωματικός του Ρωμαϊκού στρατού. Όταν επί Διοκλητιανού έλαβε διαταγή να συλλάβει και να παραδώσει στα μαρτύρια χριστιανούς, αρνήθηκε και θαρραλέα ομολόγησε την πίστη του στο Χριστό με αποτέλεσμα να υποστεί βασανιστήρια δεμένος σε πάσσαλο και μετά σε τροχό και τέλος να αποκεφαλιστεί το 303. Η φήμη και τα θαύματά του διαδόθηκαν σε όλη τη Χριατιανοσύνη από τα βάθη της Ασίας και την Αίγυπτο μέχρι τις Βόρειες χώρες. Σ’ αυτό συνέβαλε η νεαρή ηλικία, η ρώμη του και η θέση του. Σαν πάνοπλος καβαλλάρης σε άσπρο άλογο εκπροσωπεί για τον χριστιανικό λαό τον ωραίο, ενθουσιώδη και ακμαίο πρόμαχο της πίστης. Ο Ρωμανός ο Μελωδός τον αποκαλεί «πρωταθλητή της πίστης, μάρτυρα αήττητο, νικητή θεόστεπτο, μεγαλομάρτρα τροπαιοφόρο», του οποίου το όνομα σε όλη τη γη τραγουδιέται.

 

Το σπουδαιότερο από τα θαύματά του είναι η διάσωση κόρης από φοβερό δράκοντα, που φωλιάζοντας κοντά στη μοναδική πηγή μιας ειδωλολατρικής πόλης κόβει το νερό από τους τρομοκρατημένους κατοίκους. Αυτοί μη υποφέροντας το μαρτύριο της δίψας για να τον εξευμενίσουν του προσφέρουν καθημερινά σαν τροφή ένα παιδί θύμα, που το διαλέγουν με κλήρο. Ο Θεός θέλοντας να μεταστρέψει τους ειδωλολάτρες στην αληθινή πίστη στέλνει τον Άη-Γιώργη στη βρύση, όπου στολισμένη και κατατρομαγμένη περιμένει το δράκο η πεντάμορφη μοναχοθυγατέρα του βασιλιά. Παρουσιάζεται μπροστά της καβαλλάρης σε κάτασπρο άλογο και μετά από δραματικό διάλογο μαζί της, σκοτώνει το δράκο και την παραδίδει στον πατέρα της με τη μοναδική παράκληση να του φτιάξει μια εκκλησία με μια εικόνα, που τον παρουσιάζει δρακοντοκτόνο. Ο μέχρι τότε πεζός Άη-Γιώργης αγιογραφείται τώρα έφιππος καβαλλάρης να τρυπάει με το κοντάρι του το δράκοντα, ενώ πλάι στέκεται η βασιλοπούλα με αγωνία παρακολουθώντας την πάλη. Σε άλλες εικόνες πάνω στα καπούλια του άσπρου του αλόγου κάθεται ένα παιδί, που το έσωσε από τους Αγαρηνούς ή Σαρακηνούς, γι’ αυτό υμνείται και ως των αιχμαλώτων ελευθερωτής.

 

Οι θρύλοι που δημιουργήθηκαν γύρω απ’ αυτό το θαύμα και η μεγαλόπρεπη εμφάνιση του αγίου, όπως διαμορφώθηκε στη λατρεία, αποτελούν συμβολική επιβίωση του πανάρχαιου εθίμου προσφοράς ανθρώπινων θυσιών στους δαίμονες των πηγών και των νερών. Το θέμα του νεροκρατήματος από δράκο, στοιχειό ή λάμιες, που ζουν σε πηγάδια ή βρύσες και για καλόπιασμα δέχονται προσφορές, ακόμη και θυσίες νέων, υπάρχει τόσο στις νεοελληνικές, όσο και στις παραδόσεις άλλων λαών.

 

Ο Νικόλαος Πολίτης παρατηρεί ότι στην Καππαδοκία, όπου τοποθετείται ο άθλος του λυτρωτή Άη - Γιώργη, είχε εντοπιστεί στην αρχαιότητα ο μύθος του Περσέα, σωτήρα της Ανδρομέδας από το τέρας που ρήμαζε τη χώρα του βασιλιά πατέρα της, και μετά από θεϊκή υπόδειξη την πρόσφεραν στο θεριό να την καταβροχθίσει. Ο Περσέας, περαστικός από κει σκοτώνει το κήτος γλιτώνοντας την ωραία Ανδρομέδα από το θάνατο και τη χώρα από τις καταστροφές. Οι αναλογίες ανάμεσα στη νεοελληνική παράδοση και τον αρχαίο μύθο φανερώνουν πως το θαύμα του αγίου αποτελεί αναβίωση του μύθου του Περσέα.

 

Άλλοι θεωρούν τον Άη-Γιώργη αναβίωση των αρχαίων ηλιακών ηρώων και ημιθέων, όπως ο Βελλερεφόντης και ο Ηρακλής και άλλοι σαν προσωποποίηση της δύναμης του χριστιανισμού, που συντρίβει το δράκοντα της ειδωλολατρείας.

 

Η παράσταση του ωραίου αγίου, που ακτινοβολεί πάνω στο άσπρο του άλογο, στολίζει από τη Βυζαντινή εποχή στρατιωτικές σημαίες, παράσημα και νομίσματα, ακόμη και φλάμπουρα γάμου. Ιδιαίτερη έμφαση ας δώσουμε στο κάτασπρο άλογό του που ανατρέχοντας στα ομηρικά χρόνια μας παραπέμπει στον Ξάνθο, το αγαπημένο του Αχιλλέα άλογο, και στην ιδιαίτερη σχέση με τον αφέντη του, ο οποίος πρώτα σ’ αυτό εκμυστηρεύτηκε πως είναι ένδοξος αλλά ολιγοχρόνιος και πως η μοίρα του έχει γράψει να πεθάνει στην ακμή της νιότης του. Μήπως στη συνείδηση του λαού μας και ο Άη-Γιώργης είναι η επιβίωση του Αχιλλέα, του νεότατου και ωραιότατου από τους αρχαίους Έλληνες;

 

Ο λαός μας τιμάει τη λεβεντιά του και τη θυσία του στο άνθος της νιότης του στις 23 του Απρίλη πανηγυρίζοντας χαρμόσυνα μέσα στα χρώματα της ανοιξιάτικης φύσης με έθιμα παρόμοια με εκείνα της Πρωτομαγιάς. Η γιορτή του αγίου στην ακμή της Άνοιξης, το μήνα Απρίλη που λέγεται και Αηγιωργίτης, θεωρείται ορόσημο για αγροτικές ή ποιμενικές συμφωνίες και αποτελεί αρχή της θερινής περιόδου, μέχρι τον Οκτώβρη, τον Αη-Δημήτρη που αποτελεί αρχή της χειμερινής περιόδου.

 

Άγιε μου Γιώργη μάρτυρα κι αφέντη καβαλλάρη

 

αρματωμένε με σπαθί και με χρυσό κοντάρι,

 

άγγελος είσαι στη θωριά και άγιος στη θεότη,

 

παρακαλώ, βοήθα με, άγιε στρατιώτη

 

από το άγριο το θεριό και δράκοντα μεγάλο,

 

όπου του πήγαν άνθρωπο κάθε πρωί και άλλο.

 

Κι αν δεν του πάνε άνθρωπο κάθε πρωί στην ώρα,

 

κανένανε δεν άφηνε νερό να πιει στη χώρα.

 

Τα μπουλιτσιά 111 ερίξανε τίνος το θέλει τύχει

 

κι ετύχανε τα μπουλιτσιά εις τη βασιλοπούλα,

 

όπου την είχε η μάνα της μία και ακριβούλα.

 

Σαν τ’ άκουσεν ο βασιλιάς, πολύ του βαρυφάνη

 

χτυπούσε το κεφάλι του μ’ ένα μαύρο λιθάρι.

 

- Το βιός μου όλο πάρτε το, μα το παιδί μου αφήστε.

 

Λαός σηκώθη αρίθμητος στο βασιλιά πηγαίνει.

 

- Για δος μας το παιδάκι σου για παίρνομε κι εσένα.

 

- Πάρτε το και στολίστε το και κάμετέ το νύφη

 

και μ’ αργυρά και με χρυσά και με μαργαριτάρι

 

και δώστε το στο δράκοντα να το γλυκομασήσει.

 

Στα μάρμαρα του πηγαδιού ρίξαν την αλυσίδα

 

και δέσανε την όμορφη αυτήνε κορασίδα.

 

Άη - Γιώργης εβουλήθηκε να πάει να τη σώσει

 

κι από το άγριο θεριό να την ελευθερώσει.

 

Τον γρίβαν του καβάλλησε και τονε διποτίζει

 

στο χείλος μεσ’ του πηγαδιού πηγαίνει και καθίζει

 

κι η κόρη τον εκοίταξε με δακρυσμένο βλέμμα

 

και παγωμένο αίμα.

 

- Άφησ’ με, κόρη, άφησ’ με, λίγον ύπνο να πάρω

 

κι εγώ φονεύω το θεριό κι από εδώ σε βγάζω.

 

Άη - Γιώργης εκοιμήθηκε και το θεριό ανεβαίνει

 

τα όρη όλα σείονται και τα κλαδιά σαλεύουν

 

της κόρης τα ματάκια της ωσάν τη βρύση τρέχουν.

 

- Ξύπνα, ξύπνα, αφέντη μου, και το νερό αφρίζει

 

κι ο δράκοντας τα δόντια του για μένα τ’ ακονίζει.

 

Φεύγα, φεύγα, αφέντη μου, να μη ‘χε φάει κι εσένα

 

τούτο το άγριο το θεριό, όπου θα φάει κι εμένα.

 

Άη - Γιώργης εσηκώθηκε σαν παραλογισμένος

 

και το κοντάρι του άρπαξε σαν που ‘ταν μαθημένος.

 

Μια κονταριά του χτύπησε, το πέτυχε στο στόμα

 

και παρευθύς το ξάπλωσε κάτω στη γης, στο χώμα.

 

- Σήκω, κόρη μ’ και πήγαινε, σύρε εις τους γονείς σου

 

και πες τους ποιος σου έσωσε σήμερα τη ζωή σου.

 

Ο βασιλιάς τον προσκαλεί, ο βασιλιάς του λέει:

 

- Χάρη σου είναι η χάρη μου, χάρη σου το παιδί μου,

 

χάρη σου κι η κορώνα μου, πό ‘χω στην κεφαλή μου.

 

- Χαίρου το, βασιλέα μου, χαίρου το το παιδί σου,

 

χαίρου και την κορώνα σου, πό ‘χεις στην κεφαλή σου.

 

- Για πες μου, ενδοξότατε, ποιο είναι τ’ όνομά σου,

 

για να σου κάμω χάρισμα να ‘ναι της αρεσκειάς σου.

 

- Γεώργιον με λέγουσι απ’ την Καππαδοκία.

 

Θέλεις να κάμεις χάρισμα, κάμε μιαν εκκλησία

 

και βάλε και ζωγράφισε Χριστόν και Παναγία

 

και στη δεξιά της τη μεριά βάλε έναν καβαλλάρη

 

αρματωμένο με σπαθί και με χρυσό κοντάρι.

 

Αξιοσημείωτη είναι η χρωματική αναφορά για την εικόνα που λέει ο Άη-Γιώργης στη βασιλοπούλα να φτιάξει ο πατέρας της στην Κορινθιακή παραλλαγή του τραγουδιού:

 

- Για πες μου, πες μου αφέντη μου, πως λένε τ’ όνομά σου

 

να κάμει κι ο πατέρας μου καλό στην αφεντιά σου;

 

- Αν κάμει κι ο πατέρας σου καλό στην αφεντιά μου,

 

ας βάλει γρίβο τ' άλογο κι Άη- Γιώργη τ' όνομά μου!

 

Τα μπουλιτσά = ο κλήρος.

 

ας βάλει γρίβο τ’ άλογο κι Άη - Γιώργη τ’ όνομά μου.

 

Γρίβας = γκρίζο άλογο.

 

Τονε διποτίζει = τον ποτίζει δυο φορές.

 

 Όπως τόσο γλυκοτραγουδισμένο το άκουσα από την αηδονόλαλη λαλιά της Δημητρούλας Μιχολιά, 75 χρονών, το 1978, στον απέραντο ψυχικό πλούτο της οποίας χρωστάω και αρκετές από τις παραπάνω πληροφορίες για του Άη-Γιωργιού τα έθιμα -και όχι μόνον- κατά την έρευνά μου για συλλογή λαογραφικού Υλικού στο χωριό Βάνουκου της επαρχίας Μεγαλόπολης του Νομού Αρκαδίας ως φοιτήτρια του Κλασσικού Τμήματος της Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών (Βασιλική Παναγιωτοπούλου, Τόμοι 2802 & 3067 του Σπουδαστηρίου Λαογραφίας Πανεπιστημίου Αθηνών).  

 

Σημειώνω πως χωρίς τον αχό από τα χείλη αυτής της φεγγαροπρόσωπης και πάντα χαμογελαστής Αρχόντισσας η καταγραφή του τραγουδιού χλωμό μόνο απείκασμα αποτελεί της από Ομορφιά και Λεβεντιά πλημμυρισμένης ψυχής Της, που  απ' τα βάθη της ανάβλυσε και με τους θησαυρούς Της  της σοφίας Της σφράγισε τη λατρεία μου για την Επιστήμη της Λαογραφίας διδάσκοντάς με παράλληλα με το παράδειγμά Της το μεγαλείο της απλότητας στη ζωή μου.

 

 Την ευγνωμονώ

 

 Ωραίες και Ωραίοι που γιορτάζετε, ολόψυχα Σας εύχομαι χαρά, ευτυχία, δικαίωση την κόπων Σας και όλα τα όνειρά Σας να γίνουν μια όμορφη πραγματικότητα!

 

Ιερά Μητρόπολις Σύρου, Τήνου, Άνδρου, Κέας, Μυκόνου, Μήλου, Σίφνου, Σερίφου, Κιμώλου, Κύθνου, Φολεγάνδρου, Σίκινου
Διεύθυνση: Στ. Βαφιαδάκη 2 Ερμούπολη, Σύρος 84100 Ελλάδα
Email: imsyrou@gmail.com, website: https://imsyrou.gr
Τηλέφωνο: +30 22810-82582, Φαξ : +30 22810-81553

 

Please fill the required field.
images/stories/xorigoi/130x100-toheight-90-rontis.jpg#joomlaImage://local-images/stories/xorigoi/130x100-toheight-90-rontis.jpg?width=122&height=100
images/stories/xorigoi/130x100-toheight-90-image07.jpg#joomlaImage://local-images/stories/xorigoi/130x100-toheight-90-image07.jpg?width=122&height=100
images/stories/xorigoi/130x100-toheight-90-image05.jpg#joomlaImage://local-images/stories/xorigoi/130x100-toheight-90-image05.jpg?width=122&height=100
images/stories/xorigoi/130x100-toheight-90-image03.jpg#joomlaImage://local-images/stories/xorigoi/130x100-toheight-90-image03.jpg?width=122&height=100
images/stories/xorigoi/130x100-toheight-90-image08.jpg#joomlaImage://local-images/stories/xorigoi/130x100-toheight-90-image08.jpg?width=122&height=100
images/stories/xorigoi/130x100-toheight-90-image06.jpg#joomlaImage://local-images/stories/xorigoi/130x100-toheight-90-image06.jpg?width=122&height=100
Please fill the required field.
© Copyright 2024 Ιερά Μητρόπολις Σύρου, Τήνου, Άνδρου, Κέας, Μυκόνου, Μήλου, Σίφνου, Σερίφου, Κιμώλου, Κύθνου, Φολεγάνδρου, Σίκινου Back To Top