Πέρασαν 400 χρόνια από τότε που στο Τολέδο της Ισπανίας ένας Έλληνας μαῒστορας της ζωγραφικής, ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, παρέδωσε την ψυχή του στα μακρυδάχτυλα χέρια των αγγέλων για να τη μεταφέρουν, με τα “αφύσικα” μεγάλα φτερά τους στην Πηγή της έμπνευσης και της δημιουργίας του, αφού απέδωσε τα τροφεία στη σκλαβωμένη πατρίδα του, σώζοντάς την “από την ατιμία της καλλιτεχνικής στειρότητας”, όπως εύστοχα διαπίστωσε ο Κ. Τσιρόπουλος.
Για την επέτειο αυτή, τόσο η φυσική πατρίδα του, η Ελλάδα, όσο και η θετή, η Ισπανία, ανακήρυξαν το 2014 ως “Ετος Ελ Γκρέκο”, διοργανώνοντας εκθέσεις των έργων του, μέσα από τα οποία αναδεικνύεται η μοναδική και αξεπέραστη καλλιτεχνική του ιδιοφυία.
Μια ιδιοφυία τόσο ξεχωριστή, που χρειάστηκε να περάσουν 300 χρόνια για να αναγνωριστεί, να κατανοηθεί και να μελετηθεί.
Και τούτο, διότι η μεγαλωσύνη του Θεοτοκόπουλου υπερβαίνει την αισθητική αξία του έργου του... Μετουσιώνεται σε ένα δημιουργικό διάλογο και συγκερασμό του πνεύματος της Ανατολής με το πνεύμα της Δύσης, πάντα γόνιμο, πάντα επίκαιρο, πάντα αναγκαίο...
Είναι το μήνυμα του διαχρονικού Έλληνα,ο οποίος παντού και πάντοτε εκκεντρίζει και γονιμοποιεί την πνευματική ζωή και την Τέχνη, γενόμενος προφήτης για τα μελλούμενα, γνήσιος εκφραστής του αγώνα και της αγωνίας της ζωής!
Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, “περήφανος, πεισματάρης, με τα στήθη γεμάτα από ουρανό και ελευθερία” ξεχωρίζει από τους ομoτέχνους του, καθώς ταυτίζει το ανθρώπινο δράμα με το δράμα του Θεανθρώπου.
Με το έργο του αποτύπωσε τη νίκη του φωτός έναντι του σκότους, τη νίκη του πνεύματος έναντι της ύλης και με πνευματοποιημένα χρώματα ιστόρησε το ουράνιο πεπρωμένο του ανθρώπου, τη διαχρονική του οδύνη για το ασύμβατο της ζωής, παραμένοντας επίκαιρος, περισσότερο από ποτέ.
Ο μεγάλος Κρητικός, στον οποίο ένας άλλος Κρητικός δημιουργός, ο Καζαντζάκης, έκρινε σκόπιμο να δώσει «Αναφορά» για τη ζωή του, δεν είναι μόνο ένας κορυφαίος καλλιτέχνης, αλλά και φορέας του γνήσιου Ελληνικού και συνάμα οικουμενικού πνεύματος.
Στο πρόσωπο και το έργο του Θεοτοκόπουλου αναγνωρίζεται ο διαχρονικός Έλληνας Οδυσσέας. Ξεκινάει εικοσιπεντάχρονος νεαρός από τη βενετοκρατούμενη Κρήτη το 1566, πάει στη Βενετία, ύστερα στη Ρώμη και καταλήγει σε ένα μακρινό μέρος της Ισπανίας, αχθοφόρος του Ελληνικού πνεύματος.
Σε μια εποχή που δεν υπήρχε συνείδηση εθνικής ταυτότητας, κάθε φορά που συναντά Έλληνες γράφει: «Αχ! Οι πρόγονοί μου οι Ελληνες!» Σαν αναστεναγμός…..
Και φυσικά, η υπογραφή του «Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ο δείξας», ή «Δομήνικος Θεοτοκόπουλος εποίη» ή «Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ο Κρης εποίη» φθάνει σε μας σαν ένα μήνυμα εθνικής αυτοσυνειδησίας, κλεισμένο σ’ ένα μπουκάλι, ριγμένο στον ωκεανό του χρόνου.
Ένα μήνυμα ιδιαίτερα σημαντικό για την ιστορική πορεία και την ευθύνη του σύγχρονου Ελληνισμού έναντι της ανθρωπότητας, σε μια εποχή που η εθνική μας υπερηφάνεια έχει πληγεί και το πικρό συναίσθημα της μειονεξίας κυριαρχεί, ο εορτασμός του «ΕΤΟΥΣ ΕΛ ΓΚΡΕΚΟ» μπορεί να αποτελέσει σπάνια ευκαιρία εξαγωγής πολύτιμων διδαγμάτων, συμπερασμάτων αναγκαίων υπομνήσεων.
Και κυρίως την Ηροδότεια διαπίστωση ότι «η φτώχεια ήταν πάντα σύντροφος στην Ελλάδα», η οποία δεν έκαμψε το φρόνημα των Ελλήνων, αλλά ενεργοποίησε το πνεύμα τους, ανοίγοντας τους ορίζοντες της σκέψης τους και διευρύνοντας τα όρια της παρουσίας τους στον παγκόσμιο πολιτισμό.
Ένας τέτοιος Έλληνας αποδείχθηκε και αναδείχθηκε ο Θεοτοκόπουλος, την έμπνευση του οποίου δεν «κατέπνιξε» η σκλαβιά του τόπου του, αλλά αντίθετα, τον ώθησε να ακολουθήσει τα χνάρια και το παράδειγμα των αρχαίων αποίκων, διατηρώντας την αυθεντική ελληνική του παράδοση.
Όπου κι αν βρέθηκε, όπου και αν δημιούργησε, παρέμεινε ελεύθερος και ανυπότακτος Έλληνας, ασυμβίβαστος σε άνωθεν παρεμβάσεις, πολέμιος του φανατισμού και της μισαλλοδοξίας, γεμάτος αυτοπεποίθηση για το ταλέντο και τις ικανότητές του.
Και έτσι κατόρθωσε με το μοναδικό και ανεπανάληπτο έργο του να μπολιάσει την Ευρωπαϊκή Τέχνη με το πνεύμα της Ανατολής, να αποδείξει τη σημασία και την αναγκαιότητα της συνειφορά της Ελλάδας στη διαμόρφωση του Ευρωπαϊκού πνεύματος και πολιτισμού, υποδεικνύοντάς μας ταυτόχρονα και το ηθικό χρέος μας προς την Ευρώπη και την ανθρωπότητα, που δεν είναι άλλο, παρά η πνευματοποίηση και ο επανανθρωπισμός τους.
Πανηγυρίζουμε, και δικαιολογημένα, ίσως, για την επίτευξη ύστερα από πολλά χρόνια πρωτογενούς οικονομικού πλεονάσματος και σχεδιάζουμε πώς θα αξιοποιηθεί!
Μήπως, όμως, θα πρέπει να αισθανόμεθα ένοχοι για την αδιαφορία μας στο θέμα του πολιτιστικού μας πλεονάσματος, το οποίο αφήνουμε αναξιοποίητο και για τη «χρήση» του οποίου είμεθα υπόλογοι έναντι της ιστορίας;
† Ο ΣΥΡΟΥ ΔΩΡΟΘΕΟΣ Β΄
(Περιοδικό «ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ», τ. 64, Φεβρ. 2014)
