Με την ευλογία του Σεβ. Ποιμενάρχου μας κ. Δωροθέου Β’, πραγματοποιήθηκε την ημέρα των Χριστουγέννων όπως κάθε χρόνο, το παραδοσιακό «έθιμο της Αγάπης» στο χωρίο Τριπόταμος της ιεράς νήσου Τήνου.
Περί την 12ην μεσημβρινήν πραγματοποιήθηκε ιερά λιτανεία της εικόνος της Χριστού Γεννήσεως σε όλο το χωριό και κατόπιν στην ενοριακή αίθουσα του Ι.Ν. Εισοδίων Θεοτόκου παρετέθη παραδοσιακή τράπεζα όπου πραγματοποιήθηκε η τελετή παράδοσης-παραλαβής της εικόνος της Χριστού Γεννήσεως, δηλαδή της ανάληψης συγκεκριμένων ενοριακών υποχρεώσεων από τον «Κάβο».
Συμμετείχαν, ο Αρχιερατικός Επίτροπος της ιεράς νήσου Τήνου, Πρωτοπρ. Γεώργιος Φανερός, η οικογένεια του οποίου είχε την ευλογία να διακονήσει την παράδοση αυτή τη χρονιά που πέρασε, ο Εφημέριος του χωριού και Κληρικοί του νησιού, ο Δήμαρχος Τήνου, ο Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου, ο Λιμενάρχης Τήνου, ο Πρόεδρος του Συλλόγου «Ο Κάβος», ο Πρόεδρος του Συλλόγου «Ο Άγιος Τρύφων», οι Επίτροποι του Ναού, οι Ιεροψάλτες και οι ενορίτες του χωριού. Ο Αρχιερατικός Επίτροπος προ της παράδοσης του «Κάβου» στην επόμενη οικογένεια απηύθυνε τον λόγο ερμηνεύοντας το έθιμο αυτό και αφιέρωσε χάριν ευλαβείας, σεβασμού και ευγνωμοσύνης, ασημένιο Δισκοπότηρο μετά ιερού Δισκαρίου, Αστερίσκου, Λόγχης και Λαβίδος προς τον Ενοριακό Ι.Ν. Εισοδίων Θεοτόκου καθώς και επιστήθιο Σταυρό προς τον Εφημέριο του χωριού π. Σπυρίδωνα Φώσκολο.
Ακολούθως ευχαρίστησε την πρεσβυτέρα Κερασούλα Φανερού και τους κατά σάρκα συγγενείς του Ευαγγελία Αλβέρτη του Κωνσταντίνου και Μαρούλα Αλβέρτη του Κωνσταντίνου, προσφέροντάς τους μικρά ευλογία, οι οποίες είχαν την όλη φροντίδα της διακονίας, τους μαγείρους Κωνσταντίνο Αλβέρτη του Μοδέστου και Ευάγγελο Μπον του Δημητρίου καθώς και τις γυναίκες του χωριού για την πολύτιμη βοήθειά τους και όσους προσέφεραν κατά την παράδοση τα αναγκαία δια την τράπεζα.
Τον νέο «Κάβο» ανέλαβαν τα παιδιά του Αντωνίου Χατζίρη του Φραγκούλη, Ευάγγελος Παλαμάρης και η σύζυγός του Μαριέτα Χατζίρη του Αντωνίου.
Στη συνέχεια το λόγο έλαβαν κατά παράδοση ο ελλογιμώτατος κ. Ιωάννης Σιώτος και ο κ. Δημήτριος Σιώτος Πρόεδρος του Συλλόγου Αμπελουργών «Ο Άγιος Τρύφων».
Σε όλους τους παρισταμένους διενεμήθη ως ευλογία, μικρά εικόνα της Χριστού Γεννήσεως.
Ακολουθεί η ομιλία του Αρχιερατικού Επιτρόπου:
«Με την ευλογία του Σεβαμιωτάτου Ποιμενάρχου μας κ. Δωροθέου Β’ τελούμε και εφέτος το «έθιμο της Αγάπης».
Αγαπητοί μου,
To Χωριό μας είναι, κτισμένο στις νότιες παρυφές του Εξωμβούργου, στην ευρύτερη περιοχή του οποίου η ζωή καταγράφεται συνεχώς από το 1400 π.Χ. Η ονομασία του αποδίδεται στους τρείς χείμαρρους που διέσχιζαν το χωριό.
Ο χρόνος ίδρυσης, ανάπτυξης και οργάνωσης του χωριού μας, δεν είναι γνωστός, όμως πρέπει να υφίσταται πολύ πριν τον 11ο-12ο μ.Χ. αιώνα, αφού η παράδοση αναφέρει ότι ιδρύτριες της Ιεράς Μονής Κεχροβουνίου, που χρονολογείται την ίδια ιστορική περίοδο, υπήρξαν τρείς ενάρετες αδελφές από τον Τριπόταμο.
Οι ιστορικές μαρτυρίες για τη ζωή στο Τριπόταμο, πριν από το έτος 1700 είναι ελάχιστες και οι περισσότερες απ’ αυτές τεκμαίρονται από την εν γένει ιστορική, κοινωνική, οικονομική και κυρίως εκκλησιαστική κατάσταση της περιόδου των Βυζαντινών Χρόνων και της Ενετοκρατίας, όπως αυτή καταγράφεται για ολόκληρη τη Τήνο.
Από τις δραστηριότητες των κατοίκων του χωριού μας, οι γιορτές του είναι συνυφασμένες, όπως σ όλη της Ελλάδα, με τη χριστιανική πίστη και παράδοση, δύο δε απ αυτές διακρίνονται και έχουν ξεχωριστή σημασία για μας τους Τριποταμιανούς.
Η πρώτη είναι στη μνήμη των Εισοδίων της Θεοτόκου, που τιμάται στις 21 Νοεμβρίου, οπόταν πανηγυρίζει ολόκληρο το χωριό και η δεύτερη μεγάλη γιορτή για το Τριπόταμο είναι το από αιώνες τηρούμενο «Έθιμο της Αγάπης», που τελείται στις 25 και 26 Δεκεμβρίου κάθε χρόνου.
Καμία γραπτή πηγή δεν υπάρχει που να ερμηνεύει και να διαφωτίζει για την αρχή του εθίμου αυτού, που αδιαλείπτως κάθε χρόνο επί αιώνες, τελείται ανήμερα και την επομένη μέρα των Χριστουγέννων στο Τριπόταμο. Χαρακτηριστικά του στοιχεία όμως, όπως οι χρησιμοποιούμενες μέχρι σήμερα λέξεις «Αδελφότητα» και «Κάβος», παρέχουν πειστικές ενδείξεις ότι οι απαρχές του εθίμου αυτού, πρέπει να βρίσκονται στο 15ο με αρχές του 16ου αιώνα, τότε που, κατά το πρότυπο των δημιουργηθέντων στην υπόλοιπη τουρκοκρατούμενη Ελλάδα μετά την άλωση της Πόλης το 1453, εμφανίζονται οι ορθόδοξες ενοριακές αδελφότητες. Οι άτυπες αυτές ενώσεις προσώπων, που είχαν ως σκοπό την εξεύρεση πόρων για τη συντήρηση και φροντίδα των ενοριακών ναών, αποδείχθηκαν ισχυρότατοι εκκλησιαστικοί φορείς, αφού αναγνωρίστηκαν από την Βενετική Κυβέρνηση, διατήρησαν υπέρ αυτών τις ευνοϊκές διατάξεις της Σύμβασης του 1549, σύμφωνα με τις οποίες η διαχείριση της κινητής και ακινήτου περιουσίας των ορθοδόξων αυτών ενοριακών αδελφοτήτων, διενεργούνταν από την ολομέλεια κάθε αδελφότητας, με την εποπτεία του Βενετού Διοικητή της Τήνου, χωρίς ο Λατίνος επίσκοπος να δικαιούται να επεμβαίνει.
Όμοια η λέξη «Κάβος», προέρχεται από τη λατινική «caput» που σημαίνει κεφαλή. Από τη ρίζα της λατινικής αυτής λέξης προέρχεται και η ελληνική «κάπος» που σημαίνει αρχηγός. Επίσης στην ιταλική γλώσσα «capi» σημαίνει διαχειριστής εκκλησιαστικής περιουσίας που εκλέγεται από το λαό του χωριού με τη σύμφωνη γνώμη του εφημερίου. Η λέξη αυτή με τη παραπάνω ετυμολογική και σημασιολογική της ανάλυση χρησιμοποιούνταν στα χρόνια της βενετοκρατίας για να προσδιορίσει τον διαχειριστή των λεγάτων. Η ίδια λέξη χρησιμοποιείτο επίσης και εξακολουθεί να χρησιμοποιείται μέχρι τις μέρες μας, για να προσδιορίσει τον Τριποταμιανό που έχει την ευθύνη, επιμέλεια και φροντίδα των τελετών του εθίμου, ο οποίος κάθε χρόνο είναι διαφορετικό πρόσωπο.
Το έθιμο αυτό πρέπει να είναι ίσως το μοναδικό στη Τήνο που μέχρι τις μέρες μας τηρείται με αυστηρή τυπικότητα και χωρίς σημαντικές παρεμβατικές αλλοιώσεις. Θεμελιώδες και χαρακτηριστικό του στοιχείο αποτελεί το θρησκευτικό τυπικό και τελετουργικό του, που ανατρέχει στις πρωτοχριστιανικές αγάπες με πρόσθετα αγιορείτικα τυπικά που ενσωματώθηκαν από αθωνίτες μοναχούς, οι οποίοι κατά τη περίοδο της ενετοκρατίας είχαν σταλεί στη Τήνο, για να στηρίξουν την ορθόδοξη πίστη. Εξ ίσου σημαντικό και κυρίαρχο στοιχείο είναι το κοινωνικό, που περιλαμβάνει την εκατέρωθεν συγχώρεση, την καταβαλλόμενη προσπάθεια συναδέλφωσης, την ανάληψη πρωτοβουλιών για το μέλλον, όπως προγραμματισμό έργων, την επίλυση προβλημάτων του χωριού, κλπ.
Κατά το αυστηρά τηρούμενο τυπικό του, τα άτομα που δικαιούνται και μπορούν να καθίσουν στο «Τραπέζι της Αγάπης», είναι μόνο οι Τριποταμιανοί άνδρες αρχηγοί οικογενειών όπου άλλοτε ο πατέρας απέκλειε τον γιό και ας είχε ο τελευταίος οικογένεια. Συγκεκριμένες είναι επίσης οι υποχρεώσεις του Κάβου που διαρκούν ένα ολόκληρο χρόνο από 1ης Ιανουαρίου μέχρι 31ης Δεκεμβρίου και κορυφώνονται στο διάστημα των τελευταίων οκτώ ημερών πριν από την κυριώνυμη ημέρα των Χριστουγέννων.
Σήμερα στις πέντε η ώρα το πρωί, χτύπησαν πανηγυρικά οι καμπάνες του Ιερού μας Ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου.
Πρώτος μπήκε στην εκκλησία ο «Κάβος» με ένα καλάθι καθαρά κεριά. Οι Ιερείς στη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας μνημόνευσαν όλους τους Ιερείς και άνδρες Τριποταμιανούς που έχουν πεθάνει τα τελευταία εκατό χρόνια.
Στο τέλος του Χερουβικού, οι μάγειροι έλαβαν ευλογία από τους Ιερείς και άναψαν τα τζάκια, πάνω στα οποία τοποθέτησαν επτά μεγάλα καζάνια με κρέας και ντολμάδες.
Στο τέλος της Θείας Λειτουργίας οι Ιερείς, οι επίτροποι και οι άνδρες του χωριού καθίσαμε στο τραπέζι όπου μας προσφέρθηκε «ο αστέρας», σούπα από το βραστό κρέας.
Στις 12 ακριβώς το μεσημέρι τελέσθηκε στο Χωριό μας η λιτανεία της Εικόνας της Γεννήσεως και μετά το πέρας της, οι Τριποταμιανοί καθίσαμε στο «Τραπέζι της Αγάπης», που παλαιότερα γίνονταν στο σπίτι του Κάβου και σήμερα εδώ στην ενοριακή αίθουσα του χωριού μας.
Κάναμε προσευχή και οι μάγειροι μας σέρβιραν κατά σειρά, σούπα με ρύζι αυγολέμονο, κρέας βραστό, κρέας στιφάδο, ντολμάδες και ρόστο. Κατά τη διάρκεια του φαγητού ο Ιερεύς παρήγγειλε όλοι ήπιαμε εις υγεία του Κάβου, των επιτρόπων, των ιεροψαλτών, των μαγείρων και των απανταχού Τριποταμιανών.
Μετά το τέλος του φαγητού μας σήμαναν οι καμπάνες και «ο Κάβος» συνοδευόμενος από ένα επίτροπο πήγε στην εκκλησία μας κι έφερε εδώ στο τραπέζι την εικόνα της Γεννήσεως.
Ψάλλαμε τις καταβασίες των Χριστουγέννων και περιήλθε χέρι με χέρι απ όλους το αντίδωρο. Στη συνέχεια περιήλθαν οι δίσκοι, ο ένας για την ενίσχυση του νέου Κάβου και ο άλλος για τον Ιερέα, που και οι δύο προσφέρθηκαν στον Ιερό Ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου.
Τέλος ο Ιερεύς ερώτησε ποίος επιθυμεί να αναλάβει την Ιερά αυτή υποχρέωση για τον επόμενο χρόνο και η τελετή μας ολοκληρώθηκε με την ανάληψη των καθηκόντων του νέου Κάβου, ο οποίος παραλαμβάνει την εικόνα της Γεννήσεως και μαζί με όλους τους Τριποταμιανούς, θα πάμε στο σπίτι του όπου θα πραγματοποιηθεί μικρή δέηση.
Το έθιμο της Αγάπης, είναι ένα από τα στοιχεία της ζωντανής μας Παράδοσης, το οποίο έχουμε χρέος να διατηρήσουμε, γιατί αυτό μαζί και με άλλα όμοια του, θα στηρίξουν τη συνέχεια μας ως λαού.
Εντάσσεται στις πολύτιμες και αληθινές παραδόσεις της ορθόδοξης χριστιανικής μας πίστης.
Η ορθόδοξη χριστιανική παράδοση, όπως διαμορφώθηκε μέσα σε δύο χιλιετίες και συνεχίζει τη πορεία της, έχει ανυπολόγιστη πνευματική και ηθική αξία, αφού είναι συνυφασμένη με τα ήθη και το χαρακτήρα μας, την οικογενειακή μας ζωή, το κλίμα και το άρωμα της πατρίδας μας.
Αυτά τα στοιχεία θα βοηθήσουν να διατηρήσουμε, τις βαθύτερες εκείνες αιτίες που θα μας κάνουν να εξακολουθήσουμε να αισθανόμαστε γερά δεμένοι με την πατρίδα μας και να πιστεύουμε σ’ αυτήν, απεξαρτημένοι από κάθε κενή περιεχομένου εθνική οίηση.
Μ’ αυτές τις σκέψεις, σας ευχαριστώ όλους για την συμμετοχή σας και ιδιαιτέρως όλους όσους διακόνησαν, να ανταποκριθώ στο Ιερό αυτό Καθήκον καθώς και τον κ. Δημήτριο Σιώτο του Μοδέστου Δικηγόρο, για την πολύτιμη βοήθειά του στην ανάλυση του εθίμου.
Εύχομαι στον νέο «Κάβο» να έχουν καλή δύναμη στην διακονία τους.
Τριπόταμος Τήνου 25 Δεκεμβρίου 2015
ΠΡΩΤΟΠΡ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ι. ΦΑΝΕΡΟΣ
ΑΡΧΙΕΡΑΤΙΚΟΣ ΕΠΙΤΡΟΠΟΣ ΙΕΡΑΣ ΝΗΣΟΥ ΤΗΝΟΥ
ΚΑΒΟΣ 2015»
